JURNAL SOREANG- Di Tanah Sunda sorangan, tina artepak-artepak mangsa perundagian anu geus kapanggih katilikna teknologi logamna geus maju. Utamana dina mangsa karajaan-karajaan baheula, sapaerti karajaan Sunda anu sentral budayana dina mangsa Tarumanagara (358M), tah sababaraha abad ti harita, kakara pindah ka Jawa Tengah jeung Wetan.
Ku kituna seni tempa logam ge kacida majuna utamana dina mangsa Karajaan Sunda (669M). Tapi katompernakeun mah nyirorot kasedekeun ku dua karajaan gede Sriwijaya ti Kulon jeung Singasari ti Wetan utamana ku ayana Ekspidisi Pamalayu (1289 M) ku Kartanegara ka tanah Sunda nepi ka Sumatera.
Ekspedisi Pamalayu mawa pangaruh ka para Empu Tanah Sunda anu kapaksa hijrah ka luar wilayah Pasundan muru Jawa Tengah jeung Jawa Wetan samalah aya nu meuntas ka sabrang ka Sumatera nepi sumebar ka sakuliah Nusantara (Untoro, 1979: 80).
Baca Juga: Abah Asep Nugraha: Kasepuhan Sirnaresmi Panceg Ngamumule Budaya Titinggal Karuhun
Ngeunaan Panday (Girang Teupa), kaunggel dina Koropak 630 ( Sanghiyang Siksa Kandang Karesian), anu naskahna ditulis taun 1518 M (1440 Saka), dina mangsa pamarentahan Sri Baduga Maharaja / Prabu Siliwangi panguasa Pakuan Pajajaran (1482-1521 M).
Sa(r)wa{wir(a) ning teuteupaan ma telu ganggaman palain: Ganggaman di sang prabu ma: pedang, abet, pamuk, golok, peso teundeut, keris. Raksasa pina (h) ka dewanya, ja paranti maehan sagala.Ganggaman sang wong tani ma kujang, baliung, patik, kored, sadap.Detya pina (h) ka dewanya, ja paranti ngala kikicapeun iinumeun. Ganggaman sang pandita ma: kala katri, peso raut, peso dongdang, pangot, pakisi. Danawa pina (h) ka dewanya, ja paranti kumeureut sagala. Nya mana teluna ganggaman palain deui di sang prebu, di sang wong tani, di sang pandita. Kitu lamun urang hayang nyaho di sarean (ana), eta ma panday tanya. …
(Saniskara hasil tempaan, aya tilu nu bareda (jenis), . Pakarang sang prabu nyaeta: pedang, abet(pecut), pamuk, golok, peso teundeut, keris). Raksasa/buta/yaksa nu dijadikan dewana, sabab digunakeun keur maehan. Senjata /pakakas jalma purah Tani / Pa Tani nyaeta: kujang(kujang panyacar wangunna saperti arit atawa congkrang), baliung, patik, kored, peso sadap. Detya nu dijadikeun dewana, sabab digunakeun pikeun ngala kadaharan jeung inumeun. Pakarang / pakakas sang pandita nyaeta: kala katri, peso raut, peso dongdang, pangot, pakisi. Danawa nu dijadikeun dewana, sabab digunakeun pikeun kurat-keureut. Nya eta pisan tilu rupa senjata/pakarang/pakakas anu dipake ku sang prabu, patani, pandita. Nya kitu, lamun urang hayang nyaho sakabehna, tanyakeun ka panday).
Baca Juga: Gintingan, Budaya Gotong Royong Perekonomian Urang Sunda
Cek sumber sajarah ti Wetan/ Jawa (sangkan obyektif), logam tamaga, parunggu, jeung beusi geus dipiwanoh di kawasan Asia Tenggara, kira-kira ti mimiti 1000-500 SM.
Lian ti kitu migrasi bangsa Yunan (Indochina) ka kapuloan Nusantara kira-kira taun 1500 SM geus ngawarnaan kabudayaan Nusantara ku kabudayaan tamaga, parunggu, jeung beusi bawa maranehna, anu katelahna kabudayaan Dongson.
Dina Zaman Beusi di Indonesia loba ngahasilkeun barang-barang pakakas jeung pakarang mangrupa tumbak, mata panah/paser, pacul, arit jeung wuluku. Ngan ku sabab sipat beusi anu gampang tai hiangan/karatan, sok sanajan ngalayah tapi titinggalna teu loba nu kapanggih ari lain dina mangsa Undagi/perundagian mah.
Baca Juga: Terebang Sejak, Debus ti Kampung Dukuh Cikelet Garut
Di Tanah Sunda sorangan, cek sumber ti Jawa keneh, tina artepak-artepak mangsa perundagian anu geus kapanggih katilikna teknologi logamna geus maju. Utamana dina mangsa karajaan-karajaan baheula, sapaerti karajaan Sunda anu sentral budayana dina mangsa Tarumanagara (358M), tah sababaraha abad ti harita, kakara pindah ka Jawa Tengah jeung Wetan.
Sebut wae Empu Mercukunda, Empu Sunda nu kawentar jeung geus kacida sepuhna anu ngalih jeung mekarkeun seni tempa/panday di Sumatera saterusna ngabdi di karaton Pagaruyung (Untoro, 1979: 80).
Sedengkeun Empu Manca, putrana, ngalih ka Tuban – Jawa Wetan jeung ku sabab kaparigelanana / kaahlianana nu hebat tea dileler anugerah Gosali (tempat digawe panday) ku panguasa di ditu sarta dipernahkeun di muhara walungan Bengawan Solo, anu baheulana mangrupa wewengkon “Watan Mas” urut Karajaan Medang Kamulan.
Baca Juga: Topeng Losari Sohor di Mancanagara, ku Pamarentah Kurang Dipirosea
Nya di dieu pisan anjeunna mangtaun-taun mekarkeun seni tempana nepi ka loba medalkeun murid jeung para putrana anu kawentar, purah nyieun pakarang nu hebat, nepi ka sumebar ka Madura jeung Bali.
Ngalihna para Empu ti Tanah Sunda ka wewengkon lianna memang loba kaunggel tina sumber-sumber ti Jawa. Lian ti nu disebutkeun di luhur, aya deui anu nyebatkeun aya 800 kulawarga panday beusi ti Pajajaran anu nu parindah ka Majapait, sabada Majapait Sirna kakara aranjeunna ngalih deui, sumebar ka sakuliah pulo di Nusantara.
Nurutkeun Serat Kanda aya sababaraha ngaran Empu di Majapait, saperti: Empu Sombro,jeung Empu Kenang putra Empu Kuwung. Cek sakaol Empu Sombro jeung Empu Kuwung muncul mangrupa Ki Ajali guru panday beusi Ciung Wanara (Sang Manarah salah saurang raja ti dinasti Karajan Galuh anu jadi tokoh carita pantun Ciung Wanara anu kawentar).
Baca Juga: Bahasa Sunda Bisa Nyageurkeun Pasen Afasia
Sabada guguru ka anjeunna Ciung Wanara tiasa ngadamel pakarang sakti ukur ku panangan sareng ludahna tanpa paralatan lianna (ilik Babad Pakuan Gesang jeung Babad Tanah Jawi).
Ieu lain ngan ukur dongeng, nurutkeun ahli tosan aji jeung kolektor keris ti Jawa, keris titinggal Pajajaran/ Sunda/Galuh boga ciri nu mandiri nyaeta aya tapak ramo dina wilahanana, jeung tungtungna paranti ngasupkeun kana perah dipurilitkeun ku leungeun.
Lantaran nya eta tea dijieunna ku leungeun diemple-emple badis budak nyieun karajinan ku taneuh angir ku malam. Katompernakeun ge bisa kasaksian keneh, cek katerangan nu dagang Golok Ciomas, rek ngilikan asli henteuna Golok Ciomas ma coba ilik dina tungtung wilahan deukeut perahna, lamun eta golok asli, lian ti cap ngaran pandayna aya “cap jempol leungeun”.
Baca Juga: Seni Rengkong, Tata Cara Masarakat Sunda Heubeul Ngarasanan Pare
Dina mangsa taun 80-an ge sok kabejakeun keneh di wewengkon Ciwidey aya keneh panday nu ngalemeskeun bedog dihempit ku kelekna sabada dibeuleum.
Aya deui carita Olot Yaman/Salim (Suargi) Urang Baduy Saba Kota, incuna Ayah Arceu (sesepuh, nu sok jadi wawakil urang Kanekes lamun aya kaperluan jeung jalma luar. Sabab Ayah Arceu paseh nyarita ku basa Indonesia) ieu dina hiji mangsa basa dagang barang karajinan Baduy ka daerah Banten diuji kasaktenna ku urang dinya, bari pura-pura rek meuli Golok, tapi aheng nalika diragap jeung diusap ku salah saurang nu aya dina garduh ronda, bet dadak sakala golok teh jadi ngulahek, leuleus badis palastik kapanasan (cek salah saurang sesepuh ti Banten Kidul nya nu kitu nu disebut elmu Panglubaran teh),
"Waduh Pa harita kami kaget jasa tah, bet golok jadi leuleus kieu..mangkaning golok titipan batur, jualeun”. Tapi untung untungna Olot Yaman diwaris elmu “Panghudangan” ku akina, sabada diusap , golok teh dadak sakala jadi heuras deui saperti biasa. Wallohualam bisawab. Cag. ***